Ο Σωκράτης και η ματαιοδοξία

Ο Σωκράτης και ο Αντισθένης, γύρω στο 400 π.Χ., στην Αθήνα…
Ελεύθερος, ήθελε καταρχήν και πάνω απ’ όλα να είναι ελεύθερος. Σαν τον αέρα, σαν το νερό. Ελεύθερος όπως η φύση, να υπακούει μόνο στις ανάγκες του σώματος, που στο κάτω κάτω ικανοποιούνται εύκολα. Λίγο ξερό άχυρο για να κοιμάται, ένα κομμάτι ψωμί, τρεις ελιές, για να χορταίνει την πείνα του.

Ο Σωκράτης, ο Κομφούκιος, ο Ράσελ, ο Νίτσε και μερικά ακόμη ιερά τέρατα της φιλοσοφίας ήξεραν όσα επιμένουμε να αγνοούμε και παραμένουμε δυστυχείς ή έστω συμβιβασμένοι

Στηριζόμαστε στα εγχειρίδια και τους οδηγούς ευτυχίας, ψάχνουμε μότο που φτιάχνουν τη μέρα μας και φυλαχτά που μας κρατούν μακριά από κακοτοπιές και στιγμές δυστυχίας και αγνοούμε το προφανές, αυτό που άλλοι -με πνεύματα σαφώς ευρύτερα από το δικό μας- είχαν ανακαλύψει και μοιραστεί με την ανθρωπότητα. Ποιος είπε ότι η φιλοσοφία είναι απλώς μια βαρετή επιστήμη και όχι μια πυξίδα για να ευτυχήσει κανείς στην καθημερινότητα του; Τι θα σκεφτόταν ο Σωκράτης, για παράδειγμα, αν μας έβλεπε να πνιγόμαστε σε μια κουταλιά νερό; Τι θεωρούσε ο Κομφούκιος ως πεμπτουσία της ευτυχίας; Μια ματιά σε όσα πίστευαν γι’ αυτήν -και το άπιαστο της- 9 από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών, ίσως αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τη ζωή και τις (όποιες) δυσκολίες της.

Σωκρατικός Διάλογος

Ο Σωκρατικός Διάλογος δεν λειτουργεί με την προϋπόθεση να ανασκευάσει τις συνθήκες κατανόησης και να υποστηρίξει μια νεκρή αντικειμενικοποίηση της διυποκειμενικής συναίνεσης. Επίσης ούτε κινείται στα επίπεδα (που τον θέλουν πολλές ψυχαναλυτικές γνωσιακές ψυχοθεραπείες και όχι μόνο) ενός πρακτικού μπιχεβιορισμού και γνωσιακής «εισαγωγικοποίησης» του υποκειμένου, όπου το άτομο καλείται να διαπαιδαγωγηθεί μέσω μιας μιμητικής προσαρμογής και να εξασφαλίσει τα γνωσιακά πλαίσια της αυτοσυντήρησης του, χωρίς να τίθεται το φιλοσοφικό ερώτημα της εξασφάλισης της αυτονομίας τόσο της σκέψης όσο και της πράξης. Ο Σωκρατικός Διάλογος αποτελεί την πλατωνική τεραγωνική ρίζα, της πράξης που συμπυκνώνεται στο «το τα εαυτού πράττειν»

Η μόρφωση σύμφωνα με τον Σωκράτη

Ρώτησαν κάποτε τον φιλόσοφο Σωκράτη πότε ένας άνθρωπος θεωρείται μορφωμένος. Δεν ανέφερε καθόλου την συσσώρευση γνώσεων. Απεναντίας απάντησε με τον εξής τρόπο:

10 ρήσεις του Σωκράτη, μαθήματα ζωής που θα σε αλλάξουν

Αν υπάρχει ένα πράγμα που έχω μάθει από το Σωκράτη είναι ότι δεν μπορείς να διδάξεις σε κανέναν τίποτα. Δεν έχει σημασία πόσο σκληρά προσπαθείς, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι τους ανθρώπους να σκεφτούν. Να τους βοηθήσεις να ανοίξουν τα μάτια τους και να συνειδητοποιήσουν για όλα αυτά που είναι ικανοί. Εδώ είναι 10 από τις καλύτερες ρήσεις, μαθήματα ζωής, που μπορούμε να πάρουμε από τον Σωκράτη.

Την ανεξερεύνητη ζωή, δεν αξίζει να την ζει κανείς

Η πεποίθηση του Σωκράτη ήταν ότι πρέπει να εξερευνούμε τη ζωή που ζούμε, ενώ η φράση Την ανεξερεύνητη ζωή, δεν αξίζει να την ζει κανείς, ήταν εν μέρει εμπνευσμένη από την περίφημη φράση-επιγραφή «Γνώθι σαυτόν» στο ιερό του μαντείου των Δελφών. Γι αυτό και ερωτούσε συνέχεια τους συνομιλητές του για να τους αναγκάσει να εξετάσουν σε βάθος τις πεποιθήσεις τους.

Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής

Η φιλοσοφική πράξη του Σωκράτη έδινε προτεραιότητα στην αληθινή γνώση. Όμως, δεν την κατανοούσε ως μια αφηρημένη θεωρία γνώσης, αλλά ως συγκεκριμένη γνώση του καλού, η οποία ενδιάθετα συνδέεται με τη λογική εξήγηση των πραγμάτων και υπαγορεύει ανάλογο τρόπο ζωής.

Το «δίλημμα του Ευθύφρονα»

Ο Ευθύφρων είναι άλλο ένα έργο του Πλάτωνα που εντάσσεται στην τετραλογία (Ευθύφρων, Κρίτων, Απολογία, Φαίδων) των διαλόγων που αναφέρονται στη δίκη και εκτέλεση του Σωκράτη. Τα πρόσωπα του διαλόγου είναι δύο, Ο Σωκράτης και ο Ευθύφρων που ισχυρίζονταν πως μπορούσε να προλέγει τα μέλλοντα, χάρη ενός μαντικού δαιμονίου. Η δράση του διαλόγου τοποθετείται πριν τη δίκη του Σωκράτη 399 π.Χ.. Μερικοί θεωρούν το διάλογο προσπάθεια υπεράσπισης του Σωκράτη εναντίον της κατηγορίας για ασέβεια. Για πρώτη φορά στον διάλογο Ευθύφρονα, ο Πλάτων χρησιμοποιεί τους όρους ιδέα, είδος και ουσία.

Η διδασκαλία του Σωκράτη και η στροφή στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου

Στην ιστορία της φιλοσοφίας τα ζητήματα της ηθικής δεν ήταν μεταξύ εκείνων που προηγήθηκαν στη συστηματική διερεύνηση και στον στοχασμό. Aντίθετα, το ενδιαφέρον για τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου ακολούθησε τη μέριμνα για τη φύση και το εξωτερικό περιβάλλον της ανθρώπινης συμπεριφοράς. H φύση, επομένως, προηγήθηκε της ηθικής στην πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και της ενατένισης.

Σωκράτης (469 – 399 π.Χ.)

Ο διασημότερος φιλόσοφος όλων των αιώνων και των εποχών Σωκράτης, γιος του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης, γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου, μετά από μια ζωή πλουσιότατη σε δράση και διδασκαλία, φιλοσοφική, πέθανε το 399 π.Χ. πίνοντας το κώνειο, ύστερα απ` τη γνωστή θανατική καταδίκη του, σε ηλικία 70 ετών.

Οι φιλοσοφικές θέσεις του Σωκράτη

Με το Σωκράτη αρχίζει η ανθρωπολογική περίοδος της ελληνικής φιλοσοφίας, γιατί αυτός δεν ασχολείται, όπως οι πριν από αυτόν, με τα προβλήματα για την αρχή του κόσμου, αλλά μόνο με τον άνθρωπο. Επιδιώκει να γεννήσει σε αυτόν την εσωτερική ανησυχία και να αφυπνίσει τον έρωτα για τη σοφία, προς την αρετή.

Σωκράτης: Όταν η φιλοσοφία κατέβηκε από τα άστρα στη γη

Ο άνθρωπος που «κατέβασε τη φιλοσοφία από τα άστρα στη γη» πέθανε στις 5 Μαρτίου του 399 π.Χ., αφήνοντας ως παρακαταθήκη σε οπαδούς και αντίζηλους μερικές από τις πιο μεγάλες αλήθειες. Ο Σωκράτης παρά τη σοφία του, ήταν ο μόνος άνθρωπος που κατάφερε να ομολογήσει πως γνώριζε μόνο ένα πράγμα, ότι δεν γνώριζε απολύτως τίποτα.

Λογική

Η λογική είναι η επιστήμη τού ορθού λόγου, της ορθής νόησης και τού ορθώς διανοείσθαι. Είναι τμήμα της Φιλοσοφίας που ερευνά τις διαδικασίες και τη δομή της σκέψης για να καθορίσει την ορθότητα και την τυπική συνάφειά τους, ανεξάρτητα από τον τρόπο ερμηνείας της φύσης και της διάρθρωσης της πραγματικότητας (μεταφυσική) καθώς και από τον τρόπο με τον οποίο η σκέψη τη γνωρίζει (γνωσιολογία).

Η ζωή του Σωκράτη

O Σωκράτης γεννήθηκε στην Αθήνα, στον δήμο Αλωπεκής, τη σημερινή Γαργαρέτα ή το Κυνοσαργες, το 469 π.Χ.Ήταν μακρινός απόγονος του Δαίδαλου, αλλά η οικογένεια του, χωρίς να είναι φτωχή, δεν διακρινόταν ιδιαίτερα για την κοινωνική της θέση. Είναι χαρακτηριστικά για τη φιλοσοφική του μοίρα και την αφοσίωση του στην ηθική τα σχετικά με την αρετή και τη σωφροσύνη ονόματα των γονιών του, Σωφρονίσκου και Φαιναρέτης, καθώς και τα επαγγέλματα τους. O πατέρας του ήταν λιθοξόος («λιθουργός»), δούλευε το μάρμαρο, το πιο σκληρό και ανθεκτικό υλικό, και το έπλαθε όπως ήθελε, και η μητέρα του «μαία», έφερνε στο φως τη ζωή ύστερα από πολλές ωδίνες.

Η Απολογία του Σωκράτη

Η κατηγορία που προσαρτήθηκε το 399 π.Χ εναντίον του Σωκράτη ήταν αφενός για ασέβεια προς τους θεούς και αφετέρου για διαφθορά των νέων: ότι ο Σωκράτης πιστεύει σε θεούς που η πόλη δεν πιστεύει, ότι εισάγει καινούριους θεούς και θεότητες και ιδέες περί αυτών, οπότε βάσει αυτού διαφθείρει τους νέους με νέες νοοτροπίες.

Σοφιστές, Σωκράτης, Πλάτων

Μπορεί ο συγγραφέας των «Νόμων» να θεωρηθεί προπάτορας του ρεπουμπλικανισμού; Υπάρχει η σωκρατική ψυχή; Τι πρέσβευαν ο Πρωταγόρας, ο Γοργίας, ο Θρασύμαχος;

H ηθική της μη βίας του Σωκράτη

O Σωκράτης τασσόταν κατά της χρήσης σωματικής βίας στις διανθρώπινες σχέσεις. Την αποφυγή της βίας συνιστούσε και στην περίπτωση που κάποιος γίνεται θύμα αδικίας ή κακομεταχείρισης. Όταν αδικείται κάποιος, δεν παθαίνει κάποιο ουσιαστικό κακό. H αδικία βλάπτει κυρίως αυτόν που αδικεί, όχι τον αδικούμενο. Εννοεί στην περίπτωση αυτή ο Σωκράτης κάποια ψυχική βλάβη εκείνου που αδικεί.

Η Ηθική του Σωκράτη

O Σωκράτης είναι πριν από τον G.E. Moore ο σπουδαιότερος ερωτητής στην ιστορία της ηθικής φιλοσοφίας, ένας «αιώνιος ερωτητής» (Pierre Hadot).Έθετε κυρίως ερωτήματα, παρά έδινε απαντήσεις (W. P. Cleveland). Αρκετοί σύγχρονοι ηθικοί φιλόσοφοι αρχίζουν την προβληματική τους στην κανονιστική ηθική, τη μεταηθική και την εφαρμοσμένη ηθική θέτοντας και πάλι τα ριζικά ερωτήματα του Σωκράτη (Frankena,Prionggi, Sahakian). H έγνοια του για το «τι εστίν» κάθε πράγματος, έννοιας και αρετής, ανάλογο με το αριστοτελικό «διότι» στον χώρο της επιστήμης, κληροδοτήθηκε από τον Σωκράτη στην ανθρωπότητα ως θεμελιακή αφετηρία της φιλοσοφίας. Και η αγωνία του για το «πως βιωτέον» και «όντινα τρόπον χρη ζην» αποτέλεσαν τα καταστατικά προβλήματα τόσο της ηθικής φιλοσοφίας όσο και της ηθικής πράξης.