Ποια είναι τα ευαίσθητα παιδιά; Ίσως οι περισσότεροι από εμάς θα απαντούσαμε σε αυτήν την ερώτηση λέγοντας ότι είναι τα υπερβολικά συναισθηματικά παιδιά που συνήθως κλαίνε με το παραμικρό και η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από ντροπαλότητα και φόβο. Είναι όμως πράγματι έτσι ή μήπως τα ευαίσθητα παιδιά είναι κάπως παρεξηγημένα γιατί τείνουμε να βλέπουμε μόνο μία πτυχή της ευαισθησίας τους;
Aν θέλαμε να περιγράψουμε τα ευαίσθητα παιδιά με μία πρόταση, θα λέγαμε ότι είναι τα παιδιά που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο συναισθηματικό και φυσικό τους περιβάλλον. Έρευνες δείχνουν ότι τα ευαίσθητα παιδιά αποτελούν το 15% – 20% του πληθυσμού των παιδιών, και γεννιούνται με ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο νευρικό σύστημα που αντιδρά και ανταποκρίνεται γρήγορα στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος όπως φώτα, ήχους, μυρωδιές και στη συνολική διάθεση των ανθρώπων του περιβάλλοντός τους.
Τα ευαίσθητα παιδιά αντιλαμβάνονται και κατανοούν ανεπαίσθητες αλλαγές στο περιβάλλον όπου ζουν, συναναστρέφονται και μεγαλώνουν, προτιμούν να σκέφτονται πριν ενεργήσουν και γενικότερα η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από ευσυνειδησία. Επειδή έχουν υψηλά επίπεδα διέγερσης, αντιδρούν εύκολα στις ξαφνικές αλλαγές και στη συναισθηματική δυσφορία των άλλων. Ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών του ταμπεραμέντου του παιδιού, είναι αυτός που θα καθορίσει αν το ευαίσθητο παιδί θα είναι “δύσκολο” παιδί (πχ. έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, απαιτητικό και επίμονο, υπερδραστήριο), ή αν θα είναι ήρεμο και “εύκολο” στη διαπαιδαγώγηση.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ευαίσθητων παιδιών;
Σύμφωνα με την Dr. Aron, κάποια από τα χαρακτηριστικά των ευαίσθητων παιδιών που στατιστικά επιλέχτηκαν με βάση αναφορές γονιών, είναι τα παρακάτω:
- Ξαφνιάζονται εύκολα.
- Ενοχλούνται από υφάσματα ρούχων, ραφές ή ετικέτες και παρουσιάζουν κνησμό στο δέρμα.
- Συνήθως δεν απολαμβάνουν τις μεγάλες εκπλήξεις.
- Μαθαίνουν καλύτερα από μια ευγενική παρατήρηση και διόρθωση, όχι από την τιμωρία.
- Συχνά φαίνεται να διαβάζουν το μυαλό των γονιών τους ή των άλλων.
- Αντιλαμβάνονται με ασυνήθιστη ευκολία την παραμικρή οσμή.
- Έχουν έξυπνη αίσθηση του χιούμορ.
- Δείχνουν ιδιαίτερα έξυπνα.
- Δεν τα πάνε καλά με τις μεγάλες αλλαγές.
- Κάνουν πολλές ερωτήσεις.
- Είναι συχνά τελειομανή.
- Αντιλαμβάνονται εύκολα τη δυσφορία και την αγωνία των άλλων.
- Προτιμούν το ήσυχο παιχνίδι.
- Είναι πολύ ευαίσθητα στον πόνο.
- Ενοχλούνται από θορυβώδη μέρη, παρέες και καταστάσεις.
- Προσέχουν τις λεπτομέρειες (πχ. αν κάτι έχει μετακινηθεί ή έχει αλλάξει θέση, μια μικρή αλλαγή στην εμφάνιση κάποιου).
- Αποδίδουν καλύτερα όταν δεν υπάρχουν άλλοι παρόντες.
- Αισθάνονται τα πράγματα σε βαθύτερο επίπεδο.
Η Maureen Healy, έχει τονίσει ότι τα ευαίσθητα παιδιά έχοντας υψηλή αίσθηση συνειδητοποίησης και αντίληψης, είναι συχνά ιδιαίτερα ευφυή, δημιουργικά και συναισθηματικά δείχνοντας ευαισθησία και κατανόηση στα συναισθήματα των άλλων από μικρές ακόμα ηλικίες.
Τα μειονεκτήματα αυτής της έντονης διορατικότητας και της οξυδερκούς αντίληψης σύμφωνα με αναφορές, είναι ότι εξαντλούνται εύκολα ή αντιδρούν με σύγχυση όταν βρίσκονται σε πλήθος, σε θόρυβο, σε νέες καταστάσεις, και σε απότομες αλλαγές, καθώς και όταν λαμβάνουν τη συναισθηματική δυσφορία των άλλων. Για παράδειγμα, ένα ευαίσθητο παιδί μπορεί να χάσει τον ύπνο του αν δεν επιλύσει τις διαφορές του με τους συνομηλίκους του ή να ξεσπάσει σε κλάματα αν γίνει μάρτυρας ενός επεισοδίου εκφοβισμού στο σχολείο. Ένα παιδί μπορεί να πέσει από την κούνια, να σκίσει το παντελόνι του και να μην αντιδράσει καθόλου, και ένα ευαίσθητο παιδί μπορεί να πέσει από την κούνια, να προσέξει ότι κάποιος γέλασε μαζί του και να αρχίσει να κλαίει εξαιτίας αυτού. Η κριτική, η ήττα και η αγωνία των άλλων είναι κάτι που αγγίζει πολύ βαθιά και βιώνεται πολύ πιο έντονα συναισθηματικά από τα ευαίσθητα παιδιά σε σχέση με τους συνομηλίκους τους.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς που μεγαλώνουν ένα ευαίσθητο παιδί;
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ευαισθησία είναι ένα θαυμάσιο γενετήσιο χαρακτηριστικό που συνδέεται άμεσα με το ταμπεραμέντο του παιδιού. Το ευαίσθητο παιδί όπως και όλα τα παιδιά, έχει μεγάλη ανάγκη να μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον αποδοχής και κατανόησης. Οι γονείς και οι δάσκαλοι μπορεί να το χαρακτηρίζουν συχνά ως υπερευαίσθητο, ντροπαλό ή υπερβολικό στις αντιδράσεις του και μπορεί να επιθυμούν και να προσπαθούν να το αλλάξουν. Όταν όμως το παιδί δέχεται τέτοιου είδους χαρακτηρισμούς και συμπεριφορές από το περιβάλλον του, μπορεί να νιώσει εξαιρετικά απομονωμένο και ένα αίσθημα ντροπής για αυτό που είναι.
Σύμφωνα με την Dr. Aron, τα ευαίσθητα παιδιά δεν χρειάζονται ειδική μεταχείριση. Οι γονείς αλλά και το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον, θα πρέπει να εκτιμούν και να σέβονται το παιδί για αυτό που είναι. Οι ιδιαίτερες ανάγκες του και οι πιθανές έντονες αντιδράσεις του σε ερεθίσματα και καταστάσεις, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με κατανόηση και σεβασμό.
Οι γονείς μπορούν να δουν την ευαισθησία του παιδιού ως δώρο. Αντί να απογοητεύεστε και να θυμώνετε με το παιδί που μπορεί να κλαίει εύκολα ή να αποφεύγει τις τακτικές κοινωνικές καταστάσεις, αντιμετωπίστε την ευαισθησία ως ένα ιδιαίτερο δώρο που πολλοί δημιουργικοί και ταλαντούχοι άνθρωποι το έχουν.
Συνεργαστείτε με το παιδί. Τα ευαίσθητα παιδιά ανταποκρίνονται πολύ καλύτερα όταν συνεργάζονται με τους γονείς και τους ενήλικες, παρά με τη σκληρή πειθαρχεία που μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικά ξεσπάσματα, κλάματα και φωνές. Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα αλλά δε θα πρέπει να επιβάλλονται με φωνές και τιμωρίες.
Επικεντρωθείτε στα δυνατά σημεία του παιδιού. Τα ευαίσθητα παιδιά τείνουν να βλέπουν το δέντρο και όχι το δάσος για αυτό και συχνά αναστατώνονται εύκολα συναισθηματικά. Δώστε έμφαση στα θετικά του παιδιού όπως τη δημιουργικότητα, τη διορατικότητα και την ευστροφία του.
Αποδεχτείτε το παιδί. Ίσως πολλοί γονείς θέλουν να αλλάξουν το παιδί κάνοντάς το λιγότερο ευαίσθητο, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να συμβεί. Είναι επομένως πολύ σημαντική η αποδοχή και ο σεβασμός προς το παιδί για αυτό που είναι πραγματικά.
Δημιουργήστε ένα περιβάλλον ηρεμίας. Από τη φύση τους τα ευαίσθητα παιδιά δεν είναι ιδιαίτερα ανεκτικά στα πολλά ερεθίσματα και στους θορύβους. Ένας χώρος όπου το παιδί μπορεί να ηρεμεί και να χαλαρώνει με χαλαρή μουσική, με σωστό φωτισμό, απαλά χρώματα και ήχους, είναι ιδιαίτερα βοηθητικός.
Επαινέστε την προσπάθεια Επαινέστε την προσπάθεια, ενθαρρύνετε τις σωστές συμπεριφορές, γίνεται ο πιο θερμός οπαδός και υποστηρικτής του παιδιού σας! Επαινώντας την προσπάθεια και όχι απαραιτήτως το τελικό αποτέλεσμα, δίνετε στο παιδί το μήνυμα ότι καλά έκανε και προσπάθησε, ότι είναι κάτι σημαντικό και το αναγνωρίζετε. Να θυμάστε ότι είναι πολύ προτιμότερο να πείτε το αυθεντικό «μπράβο, αυτή είναι μια πολύ καλή προσπάθεια, παρόλο που αυτό που κάνεις σε ζορίζει», παρά να πείτε ένα ψεύτικο «μπράβο, τέλεια!» όταν δεν είναι τέλειο.
Θέστε όρια Πολλές φορές οι γονείς ευαίσθητων παιδιών μπαίνουν στον πειρασμό να μην τηρήσουν τους κανόνες ή να κάνουν τα στραβά μάτια σε αρνητικές συμπεριφορές του παιδιού τους, προκειμένου να μην το στεναχωρήσουν. Στην πραγματικότητα όμως δε βοηθάνε έτσι το παιδί. Φυσικά και είναι καλό να είναι ευέλικτοι οι γονείς, πάντα όμως στο πλαίσιο του ότι κάποιοι γενικοί κανόνες τηρούνται. Αν κανείς βρίσκει συνεχώς δικαιολογίες για το παιδί του, δυστυχώς δεν το προετοιμάζει για τον αληθινό κόσμο του σχολείου και των φίλων και συμβάλλει στο να ζορίζεται ακόμα παραπάνω.
Δώστε χρόνο στο παιδί σας για να ξεκουραστεί Τα ευαίσθητα παιδιά εξουθενώνονται όταν έχουν να επεξεργαστούν πολλές αισθητηριακές πληροφορίες, όπως πολυκοσμία, έντονους ήχους ή φώτα, πληθώρα ερεθισμάτων, κλπ. Χρειάζονται παραπάνω χρόνο ξεκούρασης και ηρεμίας. Δώστε τους το περιθώριο για ένα διάλειμμα και μη βαρυφορτώνετε το πρόγραμμά τους. Αν το παιδί δεν είναι έτοιμο να μεταβεί σε μία άλλη δραστηριότητα, σεβαστείτε το. Δοκιμάστε να έχετε μαζί σας μια τσάντα με καλλιτεχνικά υλικά ώστε, όταν χρειάζεται ένα διάλειμμα από το πλήθος, να μπορεί να ασχοληθεί με κάτι δημιουργικό και αντι-στρες.
Προσφέρετε ανταμοιβή
Ανταμείψτε το παιδί σας για να του δημιουργήσετε την αίσθηση ότι κατόρθωσε κάτι σημαντικό. Τα ευαίσθητα παιδιά μερικές φορές αισθάνονται άσχημα ακόμα και εξαιτίας του τρόπου που διατυπώνεται μια δήλωση. Παράδειγμα: αντί να πείτε «δε θα δεις ταινία αν δεν κάνεις πρώτα μπάνιο», πείτε «μόλις τελειώσεις θα δεις ταινία».
Δοκιμάστε να βοηθήσετε το ευαίσθητο παιδί δημιουργώντας ένα απλό σύστημα ανταμοιβής. Διαλέξτε 2-3 συμπεριφορές που χρειάζονται βελτίωση και κάθε φορά που το παιδί τις επιτυγχάνει κερδίζει ένα αυτοκόλλητο. Όταν συγκεντρωθεί συγκεκριμένος αριθμός από αυτοκόλλητα, μπορείτε να του πάρετε κάποιο μικρό δωράκι. Μην ξεχνάτε να επαινείτε κάθε προσπάθεια προς το στόχο!
Διδάξτε λέξεις για τα συναισθήματα
Τα ευαίσθητα παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν λεκτικά τα συναισθήματά τους και δε διαθέτουν τις κατάλληλες ‘ταμπέλες’ για να τα διαφοροποιήσουν. Επίσης, σημαντικό είναι εκτός από την αναγνώριση των διαφορετικών συναισθημάτων, να μάθουν αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισής τους.
Διδάξτε τεχνικές επίλυσης προβλημάτων
Κάθε παιδί χρειάζεται να γνωρίζει τεχνικές επίλυσης των καθημερινών προβλημάτων της ζωής του. Για τα ευαίσθητα παιδιά, όμως, που αποφεύγουν καταστάσεις όπου δε νιώθουν άνετα ή παίρνουν πολλά ερεθίσματα, αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Όταν το ευαίσθητο παιδί έχει διδαχθεί τρόπους να διαχειριστεί τέτοιες καταστάσεις, νιώθει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Επίσης, αυξάνονται οι ικανότητες του να ανταπεξέλθει.
Φυσικές συνέπειες των πράξεων του παιδιού
Όπως όλα τα παιδιά, έτσι και τα ευαίσθητα χρειάζονται ένα σύστημα διαχείρισης της συμπεριφοράς τους, ειδικά όταν αυτή είναι αρνητική. Είναι λάθος να φοβούνται οι γονείς μήπως χειροτερέψουν την κατάσταση. Γι’ αυτό, πολλές φορές, δε διαχειρίζονται την κακή συμπεριφορά του ευαίσθητου παιδιού. Η καλύτερη προσέγγιση είναι να δείξει ο γονιός με ηρεμία στο παιδί τις φυσικές/λογικές συνέπειες της κακής του συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, το παιδί αρνείται να μαζέψει τα παιχνίδια του. Ο γονιός, με ήρεμο τρόπο, μπορεί να του υπενθυμίσει τον κανόνα: «πρώτα μαζεύουμε τα παιχνίδια και μετά βλέπουμε τηλεόραση». Αν το παιδί επιλέξει να μη συμμαζέψει πρώτα, τότε δε θα δει τηλεόραση. Με αυτό τον τρόπο ο γονιός δεν τιμωρεί, αλλά δείχνει στο παιδί του ότι υπάρχουν φυσικές συνέπειες των πράξεων του. Οι φυσικές συνέπειες των πράξεων είναι μια πολύ καλή μέθοδος διαπαιδαγώγησης. Συνδέει την κακή / λανθασμένη συμπεριφορά άμεσα με τις συνέπειές της.
Κλείνοντας, αυτό που θα πρέπει να θυμούνται οι γονείς είναι ότι τα ευαίσθητα παιδιά, δεν είναι πιο επιρρεπή σε προβλήματα συμπεριφοράς ή λιγότερο ικανά από τα υπόλοιπα παιδιά. Μεγαλώνοντας με κατανόηση και αποδοχή στις ευαισθησίες τους, και έχοντας τις σωστές συναισθηματικές κατευθύνσεις από το περιβάλλον τους, θα μεγαλώσουν και θα εξελιχθούν σε ευτυχισμένους, δημιουργικούς και υγιείς ενήλικες!
Ελένη Σίγκου και Λίζα Βάρβογλη, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Ανθολόγιον Sapere aude! 